Ο μύθος του Σίσυφου και η επιρροή του στην τέχνη

Η τέχνη αποτελούσε ανέκαθεν αντανάκλαση της ανθρώπινης φύσης, εξερευνώντας τα βάθη των συναισθημάτων, των σκέψεων και των πεποιθήσεών μας. Από την αρχαιότητα, τόσο η τέχνη όσο και η μυθολογία εξερεύνησαν τα όρια της ανθρώπινης υπόστασης, ασκώντας βαθιά επιρροή στην καλλιτεχνική δημιουργία ανά τους αιώνες.

Στην ελληνική μυθολογία, ο Σίσυφος ήταν ένας ευφυής και πανούργος βασιλιάς που τιμωρήθηκε από τους θεούς για την υπεροψία και τους δόλιους τρόπους του. Οι "Κριτές των νεκρών" τον καταδίκασαν να κουβαλά έναν μεγάλο βράχο ως την κορυφή ενός υψηλού λόφου, όμως όταν τον ανέβαζε στην κορυφή ο βράχος έπεφτε ξανά και ο Σίσυφος αναγκαζόταν να επαναλαμβάνει στην αιωνιότητα την ίδια διαδικασία. Η μορφή της τιμωρίας αυτής είναι ως σήμερα γνωστή ως "Σισύφειος", για να χαρακτηρίσει όλες τις σκληρές και επίπονες προσπάθειες, που αποβαίνουν μάταιες.

Από τον μύθο του Σίσυφου, προέκυψε η φιλοσοφική έννοια του παραλογισμού, η οποία υποστηρίζει ότι η ζωή είναι εγγενώς ανούσια και χωρίς σκοπό. Οι καλλιτέχνες του παραλόγου στοχεύουν να προκαλούν μια αίσθηση αμηχανίας και εσωτερικής έκρηξης στο έργο τους, φέρνοντας τον θεατή αντιμέτωπο με τον παραλογισμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Μαρτύριο Σίσυφου. Λεπτομέρεια από Ελληνικό κρατήρα του 350 π.Χ.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.

Πολλοί εικαστικοί καλλιτέχνες έχουν εμπνευστεί από τον ίδιο μύθο για να δημιουργήσουν έργα που προκαλούν σκέψεις και δυνατή οπτική εντύπωση. Τρανό παράδειγμα, ο πίνακας "Σίσυφος" του διάσημου Ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης, Τιτσιάνο (πρώτη εικόνα αυτής της ανάρτησης). Σ' αυτό το αριστούργημα, ο Τιτσιάνο αποτυπώνει τον αγώνα και τη ματαιότητα του έργου του Σίσυφου, δίνοντας έμφαση στον αέναο κύκλο της προσπάθειας και της απογοήτευσης. Ομοίως, το γλυπτό "Σίσυφος" του σύγχρονου Βρετανού γλύπτη Jason deCaires Taylor, διάσημου για τα θαυμάσια υποβρύχια γλυπτά του, παρουσιάζει μια πιο σύγχρονη ερμηνεία του μύθου, απεικονίζοντας μια φιγούρα να σπρώχνει έναν ογκόλιθο ενώ είναι βυθισμένη.

Ο μύθος του Σίσυφου έχει βρει φυσικά θέση και στη σφαίρα της λογοτεχνίας και του θεάτρου. Ο διάσημος Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας, Αλμπέρ Καμύ, δημοσίευσε το 1942 το περίφημο δοκίμιό του με τίτλο "Ο μύθος του Σίσυφου", στο οποίο εξερευνά επίσης τον παραλογισμό της ζωής και τον ανθρώπινο αγώνα για νόημα. Αυτό το βαθύτατα φιλοσοφικό έργο έχει επηρεάσει αμέτρητους συγγραφείς και θεατρικούς δημιουργούς, εμπνέοντάς τους να δημιουργήσουν έργα υπαρξιακής αναζήτησης που επιπλέον αμφισβητούν τις παραδοσιακές αφηγηματικές φόρμες.

"Σίσυφος", πίνακας του Πολωνού ζωγράφου Lukasz Czernicki (2017)

Το έργο του Σάμιουελ Μπέκετ "Περιμένοντας τον Γκοντό" είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Οι χαρακτήρες του έργου, όπως και ο Σίσυφος, βρίσκονται παγιδευμένοι σε έναν φαινομενικά ατελείωτο κύκλο αναμονής, αναδεικνύοντας τη ματαιότητα της ύπαρξής τους. Μέσα από αυτό το θεατρικό αριστούργημα, ο Μπέκετ θέτει βαθιά ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση.

Ο μύθος του Σίσυφου εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες, ως υπενθύμιση του ανθρώπινου αγώνα, του εγγενούς παραλογισμού της ζωής και της συνεχούς αναζήτησης του σκοπού της. Αγγίζοντας τον παραλογισμό του αιώνιου καθήκοντος του Σίσυφου, οι καλλιτέχνες συνεχίζουν να δημιουργούν έργα που προκαλούν τη σκέψη, μας προβληματίζουν και μας εμπνέουν να αναλογιστούμε το νόημα της ίδιας μας της ύπαρξης.

Από την χορευτική παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου, Sisyphus/Trans/Form (2019)

Ο μύθος του Σίσυφου αποτελεί τη βασική πηγή έμπνευσης για το νέο μου βιβλίο, το αφήγημα "Οδοιπόρος" που ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο από τις Ανεξάρτητες Εκδόσεις Γλαρόλυκοι. Ο Οδοιπόρος είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος του σήμερα και κάθε εποχής, που περνά κάθε μέρα παντού από δίπλα μας, ίσως μας καλημερίζει, μας χαμογελά προτού η φιγούρα του χαθεί στο ανώνυμο πλήθος. Περπατά αέναα κουβαλώντας στην πλάτη του έναν βαρύ σάκο, τα βάρη της καθημερινότητας, μιας απάνθρωπης, βασανιστικής ζωής δίχως νόημα και διεξόδους. Μπορεί να έχει κάθε όνομα, γι' αυτό και δεν έχει κανένα. Μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε, γι' αυτό δεν είναι κάποιος συγκεκριμένα.

Στο εκτενές αφήγημα, χωρισμένο σε μικρά κεφάλαια, ο Οδοιπόρος μάς απευθύνεται σε πρώτο πρόσωπο και μοιράζεται τις σκέψεις του, την ιδιότυπη αποστολή του, αποκαλύπτει τον επίπονο εσωτερικό αγώνα και την σκληρή πάλη του. Μας βάζει στο μυαλό και στον κόσμο του, ελπίζοντας αν όχι να τον ακολουθήσουμε, τουλάχιστον να τον καταλάβουμε. Άλλωστε ο δικός του κόσμος δεν διαφέρει πολύ από τον κόσμο που ο καθένας μας αναγνωρίζει και ως δικό του.