Μια "κακή συνήθεια" με ιστορία. Τα greeklish του 17ου και 18ου αιώνα.

Τα greeklish, δηλαδή η γραφή των ελληνικών με χρήση του λατινικού αλφαβήτου, είναι μία από τις τεχνολογικές συνήθειες της σύγχρονης εποχής που προκαλεί αντιδράσεις, προβληματισμό και πολλές συζητήσεις.

Δημοφιλή κυρίως σε νεαρότερης ηλικίας χρήστες κινητών τηλεφώνων και υπολογιστών εξαιτίας της ευκολίας κατά την πληκτρολόγηση, αλλά και σε μετανάστες που βρίσκουν δύσκολη την ελληνική γραφή και ιδίως την ορθογραφία, τα greeklish εμφανίστηκαν με την αυγή της εποχής του διαδικτύου. Τότε, καμία πλατφόρμα επικοινωνίας δεν αναγνώριζε ελληνικούς χαρακτήρες, οπότε για να μπορεί να "μιλήσει" κάποιος στο διαδίκτυο ελληνικά, έπρεπε να τα γράφει λατινικά. Εδώ και χρόνια, ωστόσο, οι ελληνικοί χαρακτήρες αναγνωρίζονται παντού, αλλά η συνήθεια έμεινε και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε η Ακαδημία Αθηνών να εκφραστεί με αγωνία για τους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονεί η χρήση των greeklish για το μέλλον της ελληνικής γλώσσας.

Φυσικά, δε θα επιχειρήσουμε από δω να προβλέψουμε το μέλλον. Αντιθέτως, με αφορμή ένα σημαντικό ελληνικό λογοτεχνικό έργο, θα στραφούμε στο παρελθόν και θα μιλήσουμε για κάποια ιστορικά "παράδοξα" που δείχνουν ότι μερικά πράγματα δεν είναι και τόσο ...μοντέρνα όσο πιστεύαμε.

Το 1595, την εποχή της Βενετοκρατίας, γράφτηκε ένα από τα σπουδαιότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας, η τραγωδία "Ερωφίλη" του Γεώργιου Χορτάτση. Το έργο, που είναι εμπνευσμένο από το ιταλικό θεατρικό "Orbecche", έγινε δημοφιλέστατο λαϊκό ανάγνωσμα στην Κρήτη, η φήμη του επεκτάθηκε ως τα Επτάνησα και την Ήπειρο και διατηρήθηκε χάρη στην προφορική παράδοση, τις διασκευές που ενέπνευσε και στη λαϊκή μουσική. 

Ως χειρόγραφο, η "Ερωφίλη" διασώζεται σήμερα σε τρία αντίτυπα, υπάρχει ωστόσο καταγεγραμμένη μαρτυρία από τον πρώτο εκδότη του έργου, τον ιερέα Ματθαίο Κιγάλα, για ένα τέταρτο -χαμένο σήμερα- χειρόγραφο, αυτόγραφο μάλιστα του Χορτάτση, στο οποίο το έργο ήταν γραμμένο με λατινικό αλφάβητο. Είναι μάλλον δύσκολο να μάθουμε τους λόγους για τους οποίους ο Χορτάτσης χρησιμοποίησε ...greeklish για να γράψει την "Ερωφίλη", αλλά είναι επίσης αξιοσημείωτο, ότι και το ένα από τα τρία σωζόμενα χειρόγραφα, που κατέχει σήμερα η Εθνική Βιβλιοθήκη, είναι επίσης στο λατινικό αλφάβητο. 

Εκτός από την "Ερωφίλη", συναντούμε και άλλα χειρόγραφα ελληνικά κείμενα από την περίοδο της Αναγέννησης γραμμένα στο λατινικό αλφάβητο, όπως η θεατρική κωμωδία «Φορτουνάτος» του Μάρκου Αντωνίου Φώσκολου το 1655.

Τα ραντεβού των greeklish με την ιστορία όμως δεν τελειώνουν εδώ. Χρήση λατινικού αλφαβήτου για ελληνική γραφή έχουμε και στην Χίο τον 18ο αιώνα, τα λεγόμενα "φραγκοχιώτικα" (Langue Francochiotica), που απαντώνται κυρίως σε θρησκευτικά κείμενα και επιστολές. Κάτι παρόμοιο έκαναν και οι Λεβαντίνοι (πληθυσμοί Καθολικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) που διέμεναν στην Σμύρνη. Ενώ οι μητρικές τους γλώσσες ήταν τα ιταλικά και τα γαλλικά, η παραμονή τους σε εδάφη όπου κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο τούς είχε οδηγήσει στη χρήση της ελληνικής ως καθημερινής γλώσσας αλλά με λατινική γραφή, κυρίως για να προσπεράσουν τις δυσκολίες της ορθογραφίας. Έχουν διασωθεί θρησκευτικά κείμενα, ιδιωτικές επιστολές, συμβόλαια, ενώ στη Σμύρνη είχε γίνει και απόπειρα να εκδοθεί ελληνική εφημερίδα με λατινική γραφή.

Σελίδα από ευχολόγιο γραμμένο στα φραγκοχιώτικα. 

Στην τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία συναντάμε άλλο ένα παρόμοιο φαινόμενο, αλλά... από την ανάποδη. Έλληνες που ζούσαν κυρίως στις ανατολικές επαρχίες της Μικράς Ασίας, έγραφαν τουρκικά χρησιμοποιώντας ελληνικά γράμματα, αντί για την πολύ δύσκολη παραδοσιακή αραβική γραφή της τουρκικής γλώσσας. Η γραφή αυτή ονομάστηκε "καραμανλήδεια" επειδή οι Τούρκοι αποκαλούσαν Καραμανλήδες τους Έλληνες Χριστιανούς Ορθοδόξους που κατοικούσαν στην Καραμανία και την Καππαδοκία. Τα καραμανλίδικα πρωτοεμφανίστηκαν το 1713 και έγιναν τόσο δημοφιλή που διατηρήθηκαν επί δύο αιώνες. Από τις αρχές του 18ου αιώνα, μάλιστα, τυπώνονταν βιβλία, κυρίως θρησκευτικά, δοκίμια και λεξικά, στην Κωνσταντινούπολη εκδίδονταν ελληνικές εφημερίδες με χρήση καραμανλίδικης γραφής, μέχρι και επιγραφές σε κτήρια, ενώ το 1934 εγκρίθηκε από το τουρκικό κράτος η έκδοση τουρκοελληνικού λεξικού στη γραφή αυτή. 

Στις φωτογραφίες που ακολουθούν, θα δείτε σελίδες από θρησκευτικό βιβλίο, φύλλο του 1878 της ελληνικής εφημερίδας "Αγγελιαφόρος" της Κωνσταντινούπολης και μια διαφήμιση ραπτομηχανών Singer, όλα στην καραμανλίδεια γραφή.

Τα παιχνίδια της ιστορίας δεν θα πάψουν ποτέ να εκπλήσσουν, και τα greeklish, όσο κι αν δεν το περιμέναμε, έχουν σίγουρα τη δική τους. Σαν κοινό παρονομαστή και τότε και σήμερα, μπορούμε να εντοπίσουμε την ευκολία και την απλοποίηση της επικοινωνίας, αλλά πιο σπουδαία κατά το δύσκολο παρελθόν, την διατήρηση (έστω και έτσι) της γλωσσικής και θρησκευτικής παράδοσης, που προσδίδουν και ενισχύουν την πληθυσμιακή συνοχή. 

Σήμερα, τα greeklish ίσως να είναι πραγματικά χρήσιμα σε μετανάστες που μαθαίνοντας ελληνικά θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο να αφομοιώσουν επαρκώς το ελληνικό αλφάβητο και την απαιτητική ορθογραφία της γλώσσας μας. Η υπεραπλούστευση όμως της γραφής με μοναδικό κίνητρο την ευκολία και η κατάργηση, ουσιαστικά, της ορθογραφίας από υπολογίσιμη μερίδα νέων, σε εποχή και κοινωνικό περιβάλλον που φυσικά καμία σχέση δεν έχουν με εκείνα της Οθωμανικής περιόδου, είναι ένα στοιχείο που σίγουρα πρέπει να εκτιμηθεί και να αξιολογηθεί με ψυχραιμία.

Φωτογραφία ανάρτησης: Anja από το Pixabay